Bodemvoorrecht en bodembeslag

De termen bodem(voor)recht en bodembeslag lijken sterk op elkaar, maar verschillen inhoudelijk behoorlijk. Het onderscheid is in de praktijk van groot belang, vooral in een faillissement.

Bodemvoorrecht is superpreferentie Belastingdienst op bodemzaken in faillissement

Artikel 21 van de Invorderingswet geeft de Belastingdienst een voorrecht op alle goed Goederen zijn alle zaken en alle vermogensrechten.
» Meer over goed goederen van de belastingschuldige. Dit betekent dat de Belastingdienst in beginsel een verhaalsvoorrang heeft op het gehele vermogen van de schuldenaar (zie ook de rangorde bij faillissementen). Normaal gesproken gaan zekerheidsrechten zoals een stil pandrecht en hypotheek vóór op voorrechten. De Invorderingswet kent echter één belangrijke uitzondering, want voor bepaalde belastingen (met name loonheffingen en omzetbelasting) kan het fiscale voorrecht sterker zijn dan een stil pandrecht Een pandrecht is een beperkt recht strekkende om op de daaraan onderworpen goederen een vordering tot voldoening van een geldsom bij voorrang boven andere schuldeisers te verhalen.
» Meer over pandrecht pandrecht op roerende zaken. Als dit pandrecht rust op een zogenoemde bodemzaak, gaat de Belastingdienst dus vóór de pandhouder. Dit bijzondere recht heet het bodemvoorrecht, ook wel bodemrecht.

Wat is een bodemzaak?

Een bodemzaak is letterlijk een zaak die zich bevindt op de ‘bodem’ van de belastingschuldige (lees: de bedrijfsvloer, of die nu gehuurd, in bruikleen of in  eigendom Het het meest omvattende recht dat men op een zaak kan hebben. Eigendom is het recht om over een zaak (stuk grond, voorwerp, hoeveelheid geld enz.) naar eigen goeddunken te beschikken.
» Meer over eigendom eigendom is). In de wet wordt dit omschreven als goederen die dienen “tot stoffering van een huis of landhoef, of tot bebouwing of gebruik van het land”. Dit is een wat ouderwetse formulering, maar in de praktijk komt het erop neer dat het meestal gaat om inventaris: machines, kantoormeubilair of bijvoorbeeld een heftruck. Voorraden vallen meestal niet onder bodemzaken. Daarnaast heeft de rechtspraak bepaald dat ook goederen waarvan het juridisch eigendom bij derden ligt, maar het economisch eigendom bij de belastingplichtige (denk aan huurkoop De koopovereenkomst waarbij de zaak wel aan koper wordt geleverd maar pas in eigendom overgaat als de koopprijs is afbetaald.
» Meer over huurkoop huurkoop of financial lease De overeenkomst waarbij een leasemaatschappij de aanschaf van een zaak financiert en vervolgens aan de gebruiker verhuurt met de intentie de zaak uiteindelijk te verkopen.
» Meer over lease lease), toch als bodemzaak kunnen worden aangemerkt.

Bodembeslag

Bij faillissement speelt het bodemvoorrecht vrijwel altijd een rol. De  curator Een door de rechtbank aangewezen persoon die is belast met het beheer en de beschikking over het vermogen van een gefailleerde.
» Meer over curator curator moet dan de opbrengst van de bodemzaken in de boedel brengen om de Belastingdienst te voldoen als het vrije actief daarvoor onvoldoende is. Omdat het vrije actief in de meeste faillissementen onvoldoende is, wordt het bodemvoorrecht in de praktijk vrijwel altijd toegepast. Voor stille pandhouders betekent dit dat zij vaak achter het net vissen. Ook buiten faillissement kan de Belastingdienst beslag leggen op goederen van de schuldenaar. Betreft dit bodemzaken, dan is dat een bodembeslag. Dit beslag heeft voor pandhouders grote invloed, want hun stil pandrecht wordt fan doorkruist door de superpreferentie van de Belastingdienst.

Bodemverhuurconstructie: verleden tijd

Vroeger konden banken proberen het bodemvoorrecht te omzeilen via de zogenoemde bodemverhuurconstructie. Daarbij huurde de pandhouder de bedrijfsvloer, zodat de goederen niet meer “op de bodem” van de schuldenaar stonden. De Hoge Raad had deze constructie destijds toegestaan maar dat is inmiddels verleden tijd. Artikel 22bis Invorderingswet bepaalt dat goederen die feitelijk beschikbaar blijven voor de belastingschuldige, toch als bodemzaken gelden, ook al is de bodem verhuurd. Daarnaast geldt een meldingsplicht, waardoor een pandhouder die bodemzaken wil uitwinnen, eerst melding moet doen aan de Belastingdienst.

Conclusie

Het bodemvoorrecht geeft de Belastingdienst een uitzonderlijk sterke positie ten opzichte van pandhouders. Waar banken vroeger nog konden uitwijken naar creatieve constructies, heeft de wetgever die mogelijkheden inmiddels afgesneden. Voor ondernemers en financiers is het daarom belangrijk om goed te weten welke zaken als bodemzaken kwalificeren en wanneer de Belastingdienst zijn superpreferentie heeft.