Iedere serieuze onderneming hanteert algemene voorwaarden en op vrijwel alle commerciële overeenkomsten zijn algemene voorwaarden van toepassing. Algemene voorwaarden zijn voor ondernemers dan ook buitengewoon nuttig en belangrijk. Het blijkt echter wel zo te zijn dat veel ondernemers niet goed weten hoe algemene voorwaarden van toepassing moeten worden verklaard. Hoe zit het met terhandstelling en wanneer is een beding onredelijk bezwarend? Advocaat contractenrecht Hidde Reitsma legt uit.
Algemene voorwaarden: wat regel je ermee?
Het Burgerlijk Wetboek (BW) definieert in artikel 6:231 sub a BW algemene voorwaarden als: “een of meer bedingen die zijn opgesteld teneinde in een aantal overeenkomsten te worden opgenomen, met uitzondering van bedingen die de kern van de prestaties aangeven, voor zover deze laatstgenoemde bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd”. Het gaat dus om een beding, opgesteld om in elke overeenkomst die de gebruiker sluit, te worden opgenomen, zonder hierover aparte onderhandelingen te voeren.
Wat staat er in algemene voorwaarden?
In algemene voorwaarden staan dan ook geen unieke bedingen (zoals bijvoorbeeld de hoeveelheid te leveren goederen bij een specifieke order), maar juist algemene bepalingen over betalingsvoorwaarden, buitengerechtelijke incassokosten, de wijze van levering, risico-overgang, (beperking van) aansprakelijkheid, garantieclaims en toepasselijk recht. Ook een afwijkende wijze van geschillenbeslechting (bv. de toepasselijkheid van een arbitragebeding) wordt in de algemene voorwaarden opgenomen.
Algemene voorwaarden van toepassing verklaren
De wet bepaalt dat algemene voorwaarden reeds op de overeenkomst van toepassing worden als dat is overeengekomen. Hoe dat moet worden overeengekomen bepaalt de wet niet: daarop zijn de algemene regels van overeenkomstenrecht van toepassing, waarbij uitgangspunt is dat een overeenkomst vormvrij kan worden aangegaan.
Algemene voorwaarden en de wederpartij
Wel bepaalt de wet nog dat de “wederpartij” degene is die “door ondertekening van een geschrift of op andere wijze de gelding van algemene voorwaarden heeft aanvaard”. In de praktijk wordt in een overeenkomst of een opdrachtbevestiging opgenomen dat bepaalde voorwaarden waarnaar wordt verwezen van toepassing zijn. Als die overeenkomst wordt gesloten, is het uitgangspunt dus dat de voorwaarden daarmee gelden, ongeacht de vraag of de wederpartij de inhoud van de voorwaarden kende. Ter voorkoming van bewijsproblemen valt het laten ondertekenen van de overeenkomst of opdrachtbevestiging altijd aan te raden. Voor de toepasselijkheid van algemene voorwaarden in internationale handelscontracten gelden overigens andere regels.
Snelle toepasselijkheid, strenge toetsing
Algemene voorwaarden zijn dus snel onderdeel van de tussen de contractpartijen gesloten overeenkomst. De wederpartij kan in sommige gevallen wel een voor hem nadelig beding in deze voorwaarden door de rechter laten vernietigen. In het algemeen geldt dat in een overeenkomst tussen een onderneming die algemene voorwaarden hanteert en een particulier, de gebruiker van de voorwaarden de wederpartij (voorafgaand aan het sluiten van de overeenkomst!) de redelijke mogelijkheid moet hebben gegeven van de algemene voorwaarden kennis te nemen.
Uitgangspunt: algemene voorwaarden ter hand stellen
Uitgangspunt is dat dit moet door terhandstelling van de algemene voorwaarden. Is het ter hand stellen niet mogelijk, dan moet naar de vindplaats van de algemene voorwaarden worden verwezen via een depotnummer bij de Kamer van Koophandel (KvK) of de griffie van de rechtbank; daarbij moet altijd worden aangegeven dat de algemene voorwaarden op verzoek zullen worden toegezonden.
Koop online: voorwaarden als attachment
Wordt de overeenkomst langs elektronische weg gesloten (bv. koop via een webshop), dat dienen de voorwaarden ook langs elektronische weg ter beschikking worden gesteld. Hoe dit moet, vermeldt de wet niet; in de praktijk wordt vaak verwezen naar een vindplaats op het internet, maar het toevoegen van de voorwaarden als attachment bij de e-mail waarin de opdracht wordt bevestigd lijkt de beste weg.
Controle door advocaat
Particulieren en kleine bedrijven kunnen, als hen niet een redelijke mogelijk is geboden om voor het sluiten van de overeenkomst van de inhoud van de voorwaarden kennis te nemen, elk beding in de algemene voorwaarden dat hen niet aanstaat, vernietigen. De rechter toetst dan of de redelijke mogelijkheid is geboden, of niet. Uitgangspunt is dat deze vernietigingsbevoegdheid niet geldt voor wederpartijen die een B.V., N.V. of een coöperatie zijn. Daarom is het voor een ondernemer die handelt vanuit een B.V. te meer raadzaam om voordat de overeenkomst wordt getekend de algemene voorwaarden grondig te bestuderen of te laten beoordelen door een advocaat gespecialiseerd in algemene voorwaarden.
Algemene voorwaarden vernietigen
Als gezegd, kan de wederpartij die een particulier of een kleine ondernemer is – dus in de meeste gevallen: een consument, een V.O.F. of eenmanszaak – bedingen in algemene voorwaarden vernietigen indien de gebruiker aan de wederpartij niet een redelijke mogelijkheid heeft geboden om van de algemene voorwaarden kennis te nemen. Vernietiging kan echter ook als het beding “gelet op de aard en de overige inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de voorwaarden zijn tot stand gekomen, de wederzijdse kenbare belangen van partijen en de overige omstandigheden van het geval, onredelijk bezwarend is voor de wederpartij”.
Toetsing algemene voorwaarden: grijze lijst en zwarte lijst
Een beding in algemene voorwaarden bij een overeenkomst tussen een gebruiker en een wederpartij die een particulier (natuurlijk persoon) is die niet handelt in beroep of bedrijf is voorts vernietigbaar indien dit beding “onredelijk bezwarend” is. De wetgever heeft deze algemene norm al concreet ingevuld door een tweetal lijsten (de zwarte en grijze lijst) in de wet op te nemen. Op de zwarte lijst staan bedingen die de wetgever als onredelijk bezwarend heeft aanmerkt, zodat deze direct voor vernietiging vatbaar zijn. Op de grijze lijst staan bedingen waarvan de wetgever vermoedt dat zij onredelijk bezwarend zijn; de gebruiker moet dit vermoeden weerleggen. Ook als een beding niet op één van de twee lijsten voorkomt, kan echter worden betoogd dat het onredelijk bezwarend is en dus kan worden vernietigd. In dat geval moet de wederpartij wel aantonen dat het beding onredelijk bezwarend is.
Advocaat voor algemene voorwaarden
Hiervoor bleek dat consumenten verregaand beschermd worden tegen onredelijke bedingen in algemene voorwaarden. Bedrijven worden dat in principe niet. Soms neemt de rechter bij kleinere bedrijven wel aan dat sprake is van enige reflexwerking met betrekking tot de regels voor consumenten, maar voor b2b overeenkomsten biedt de specifieke wettelijke regeling van algemene voorwaarden geen bescherming. Er dient dan te worden teruggevallen op de algemene beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid.
