Architect Naturalis in opstand tegen sloop- en renovatieplannen
Het is de droom van iedere architect: een gebouw ontwerpen dat (inter)nationale faam verkrijgt en miljoenen bezoekers trekt. Voor de architect van het Naturalis museum te Leiden werd deze droom werkelijkheid. Hij ontwierp een bijzonder museum waarin werkruimten, laboratoria en een bibliotheek op creatieve wijze waren geïntegreerd. Vervolgens besluit Naturalis een deel te slopen en de rest van het complex grondig te wijzigen. Blijft er nu nog wat over van het ontwerp? En welke persoonlijkheidsrechten heeft een architect? Advocaat intellectueel eigendomsrecht Hidde Reitsma licht de zaak toe.
Sloop en grondige verbouwing museumgebouwen
Wat was er aan de hand? Het huidige Naturalis museum voldoet niet meer aan het groeiende bezoekersaantal. Een uitbreiding is noodzakelijk. De opdracht hiertoe is gegund aan architectenbureau NRA. In de plannen van NRA zal het eveneens door de architect ontworpen (en deel uit makende van het Naturalis complex) Darwin House worden gesloopt. Op die plaats zal een nieuw gebouw komen met alle tentoonstellingsruimtes. Het bestaande Naturalisgebouw blijft behouden, maar verliest zijn tentoonstellingsfunctie. De thans daarvoor in gebruik zijnde ruimtes gaan gebruikt worden als depot- en werkruimtes.
Verbouwing inbreuk op persoonlijkheidsrechten architect?
De architect verzet zich in een procedure tegen deze plannen. Hij heeft zich op het standpunt gesteld dat Naturalis met de voorgenomen verbouwing van het Naturalisgebouw inbreuk maakt op zijn auteursrechtelijke persoonlijkheidsrechten. Daarnaast zou Naturalis door het Darwin House te slopen misbruik van bevoegdheid maken. In artikel 25 Aw zijn de persoonlijkheidsrechten van een maker van een werk neergelegd. Hieronder valt ook het recht om zich te verzetten tegen wijzigingen in het werk, alsmede tegen misvorming, verminking of andere aantasting van het werk, welke reputatieschade zou kunnen opleveren.
Sloop Darwin House: misbruik van bevoegdheid?
De rechter overweegt allereerst dat de sloop van het Darwin House niet door de architect kan worden belet met een beroep op artikel 25 Aw. Volgens vaste rechtspraak kan de totale vernietiging van een voorwerp waarin een auteursrechtelijk beschermd werk is belichaamd, niet worden aangemerkt als een aantasting van het werk van artikel 25 Aw. Wel kan de vernietiging van een gebouw onder omstandigheden misbruik van bevoegdheid door de eigenaar opleveren. Bijvoorbeeld als hij geen gegronde reden heeft om tot sloop over te gaan. In deze zaak heeft Naturalis wel een goede grond om te slopen, namelijk de noodzaak tot uitbreiding. Van misbruik van recht is geen sprake.
Wijzigingen Naturalis wezenlijke aantasting ontwerp
Wat betreft de geplande wijzigingen aan het Naturalisgebouw overweegt de rechtbank dat deze als een aantasting in de zin van artikel 25 Aw worden gekwalificeerd. De voorgenomen verbouwing van het interieur van het Naturalisgebouw brengt namelijk met zich mee dat het ontwerp daarvan in de kern wordt geraakt, omdat een belangrijke auteursrechtelijke trek van het ontwerp van de architect komt te vervallen.
Rechtbank: architect kan inderdaad reputatieschade oplopen
Dat de architect door die aantasting nadeel zou kunnen worden toegebracht acht de rechtbank evident. De veranderingen aan het Naturalisgebouw zullen volgens architect worden beschouwd als een diskwalificatie van zijn ontwerp die derhalve nadeel toebrengt aan zijn eer en naam en zijn reputatie aantast. Hij kan zich aldus met recht verzetten tegen de verbouwingsplannen.
Verbod verbouwing mogelijk en/of wenselijk?
Maar dan staat de rechtbank voor de moeilijkste beslissing. Is een bouwverbod, zoals gevorderd door de architect, gerechtvaardigd en zelfs in dit stadium nog mogelijk? De verbouwingswerkzaamheden zijn op het moment van de procedure al begonnen en deels afgerond. Een verbod zou wellicht niet kunnen worden nagekomen door Naturalis. De rechtbank besluit de beslissing aan te houden en geeft Naturalis eerst gelegenheid om zich uit te laten over de stand van zaken, en de (on)wenselijkheid van het opleggen van een verbod tot (verdere) verbouwing. De zaak wordt vervolgd.
