Het coronavirus: wanneer kun je een geslaagd beroep doen op overmacht?

Nagenoeg iedereen ziet zich inmiddels geconfronteerd met de negatieve gevolgen van het coronavirus. Cafés en restaurants zijn dicht, evenementen gaan niet door en partijen kunnen de gemaakte overeenkomsten niet meer nakomen. Aansprakelijkheidsrecht-advocaat Gea Flapper legt uit in welke gevallen een partij een geslaagd beroep kan doen op overmacht Een schuldenaar verkeert in overmacht als hij tekortschiet en de tekortkoming niet aan hem valt toe te rekenen.
» Meer over overmacht overmacht.

Drie vereisten voor overmacht

Om als schuldenaar een geslaagd beroep te doen op overmacht, zijn er drie vereisten waaraan moet zijn voldaan:

1. er moet sprake zijn van een tekortkoming Alle gevallen waarin hetgeen de schuldenaar verricht in enig opzicht achter blijft bij hetgeen de verbintenis vergt, ongeacht of deze handelwijze de schuldenaar toerekenbaar is of niet.
   » Meer over tekortkoming tekortkoming;
2. de tekortkoming mag niet te wijten zijn aan de schuld van de schuldenaar;
3. de tekortkoming komt niet voor rekening van de schuldenaar op grond van de wet, op grond van een rechtshandeling Een rechtshandeling is een feitelijke handeling met rechtsgevolg.
   » Meer over rechtshandeling rechtshandeling of op grond van de verkeersopvattingen.

Tekortkoming

Van een tekortkoming is kort gezegd sprake wanneer de schuldenaar zijn verplichtingen uit de overeenkomst Een meerzijdige rechtshandeling, waarbij een of meer partijen jegens een of meer andere partijen een verbintenis aangaan.
» Meer over overeenkomst overeenkomst niet kan nakomen.

Geen schuld

Om een beroep te kunnen doen op overmacht, mag de tekortkoming niet te wijten zijn aan de schuld van de schuldenaar. Dit houdt in dat de schuldenaar alles moet doen wat van hem mag worden verwacht. Wanneer hij bijvoorbeeld bepaalde producten niet meer kan leveren, maar hij kan dezelfde producten nog wel ergens anders verkrijgen en ze dan alsnog leveren, dan kan hij geen geslaagd beroep doen op overmacht.

Geen toerekening op grond van de wet

Ook mag de tekortkoming niet voor de rekening van de schuldenaar komen op de grond van de wet, een rechtshandeling of de verkeersopvattingen. Uit de wet volgen bijvoorbeeld diverse bepalingen die een risicoaansprakelijkheid De aansprakelijkheid voor de schade die door een ander wordt veroorzaakt zonder dat de aangesprokenen zelf enig verwijt treft.
» Meer over risicoaansprakelijkheid risicoaansprakelijkheid inhouden. Dit risico brengt met zich mee dat de schuldenaar toch aansprakelijk is.

Geen toerekening op grond van een rechtshandeling

Ook kan het zijn dat partijen in een overeenkomst bepaalde afspraken hebben gemaakt. Er zijn bijvoorbeeld garanties of exoneraties opgenomen. Hierdoor kan uit de overeenkomst volgen welke omstandigheden zijn toe te rekenen aan de ene partij en welke aan de andere partij. Ook hieruit kan voortvloeien dat de schuldenaar geen beroep op overmacht kan doen.

Geen toerekening op grond van de verkeersopvattingen

Een belangrijke vraag die hier speelt is: hoe kijkt onze maatschappij naar de situatie? Voor wiens rekening dienen de nadelige gevolgen te komen. Hierbij speelt onder meer de voorzienbaarheid een belangrijke rol. Was de tekortkoming te voorzien op het moment dat de overeenkomst werd gesloten? Als een ondernemer voor de crisis 50 man aan personeel had ingezet voor de uitvoering van een project en een groot deel daarvan nu ziek is geworden, dan kon de ondernemer dat op het moment van het inzetten van het personeel niet voorzien. Hij kan dan een beroep op overmacht doen. Als een ondernemer dezelfde verplichting nu zou aangaan – terwijl het coronavirus om zich heen grijpt – dan slaagt een beroep op overmacht niet.

Zzp’er wordt ziek, slaagt het beroep op overmacht?

Als een zzp’er- ziek wordt door het coronavirus en zijn werkzaamheden hierdoor niet kan uitoefenen, dan kan hij zich in beginsel niet beroepen op overmacht. Dit komt omdat hij er bij het aangaan van een overeenkomst rekening mee had moeten houden dat hij werkzaamheden niet kon uitvoeren door ziekte. Van hem had mogen worden verwacht een back-up-plan achter de hand te hebben; het inschakelen van een bevriende collega bijvoorbeeld. De situatie is echter weer anders indien het een specifieke opdracht De overeenkomst waarbij iemand anders dan op grond van een arbeidsovereenkomst diensten verrichten voor een opdrachtgever.
» Meer over opdracht opdracht betreft: een opdracht die alleen maar door de betreffende zzp’er kan worden uitgevoerd.

Werkzaamheden weigeren door corona

Indien er sprake is van gevaar voor leven, vrijheid of gezondheid, dan kun je weigeren om verplichtingen na te komen en een beroep doen op overmacht. Hier kan bijvoorbeeld sprake van zijn wanneer je op dit moment installatiewerkzaamheden moet verrichten op een IC-afdeling van een ziekenhuis waar coronapatiënten liggen. Voor zover er bij de uitvoering van werkzaamheden veiligheidsmaatregelen kunnen worden genomen, afstand kan worden bewaard etc. dan slaagt een beroep op overmacht niet en zul je je werkzaamheden gewoon moeten uitvoeren.